कृत्रिम बुद्धिमत्ता / Artificial intelligence यालाच AI म्हणूनही ओळखले जाते, तंत्रज्ञानाचे हे क्षेत्र झपाट्याने वाढत आहे. मानवाच्या काम करण्याच्या व जगण्याच्या पद्धतीत अमुलाग्र बदल घडून एक नवी क्रांतीकारी जीवन पद्धतीचा उदय होण्याच्या उंबरठ्यावर आहे. अश्या बुद्धिमान मशीन्सचा विकास वेगाने चालू आहे ज्या स्वतः कार्ये करू शकतात,नवीन परीस्थित योग्य निर्णय स्वतःघेऊ शकतात, तर्क करु शकतात, एखादी समस्या सहज सोडू शकतात,भविष्याचा वेधही घेऊ शकतात. संगीतालेले कार्य समज पूर्वक करू शकतात.
मशीन लर्निंग
आधी आपण मानवाची बुद्धी कशी काम करते ते समजून घेऊ.
जेव्हा आपण मोटार गाडी रस्त्याने चालवत असतो समोरून रस्ता पार करण्यासाठी आडवी जाणारी व्यक्ती आपल्या समोर असतात. एखादी व्यक्ती रस्ता पार करत असेल तर ती आपल्या पासून किती दूर आहे याचा अंदाज मेंदू घेतो.त्या व्यक्ती पर्यंत जाईपर्यंत ती रस्ता पार करून निघून जाईल का नाही याचा अंदाज आला कि आपल्या गाडीची गती कमी करायची का नाही ते आपण ठरवतो व गाडी चालवत राहतो.
- व्यक्ती जर जवळ असेल तर आपण गती कमी करतो व्यक्तीला जाऊ देतो.
- व्यक्ती जर लांब असेल तर गती बदलत नाही कारण ती आपण पोहचे पर्यंत निघून जाते.
- व्यक्ती जर रस्त्या पासून लांब तर आपण गती कायम ठेऊन आपण पुढे निघून जातो.
- व्यक्ती जर अचानक समोर आली तर जोरात ब्रेक लावून गाडी जाग्यावर थांबवतो.
वरील सर्व निर्णय मेंदू माहिती व पुर्वानुभावरून घेतो
मशीन लर्निंग .
ही संगणक शास्त्राची एक शाखा आहे ज्यामध्ये आधी घडलेल्या विविध घटनांची, समस्यांची माहिती, त्यावर केलेल्या उपाययोजनांची माहिती व पद्धत याचा अभ्यास अल्गोरिदम , सांखिकी मोडेल ,संगणक प्रोग्राम याद्वारे केला जातो व त्यातून नवीन शिकणे,तर्क करणे,अनुमान काढणे योग्य बदल करणे अश्या क्रिया सहज व अचूक केल्या जातात.
मशीन लर्निंग कशी काम करते ते समजून घेऊ.
उदाहरणार्थ,
1) दोन प्राण्यांमध्ये फरक कसा करायचा हे शिकण्यासाठी माकड आणि माणूस यांच्या हजारो प्रतिमांवर मशीन लर्निंग अल्गोरिदम प्रशिक्षित केले जाते . एकदा प्रशिक्षित झाल्यावर, अल्गोरिदमचा वापर उच्च पातळीच्या अचूकतेसह माकड किंवा माणूस म्हणून स्वयंचलितपणे नवीन प्रतिमा वर्गीकृत करण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
2) Tesla कार बद्दल आपण नक्कीच एकले असेल हि एक स्वयंचलित कार आहे जिला वाहन चालकाची आवश्यकता नाही.विविध कॅमरे , सेन्सर, मॅप्स,पावर फुल नेव्हीगेशन या द्वारे मिळालेल्या माहितीच्या आधारे माहितीवर अल्गोरिदम ,सांखिकी मोडेल ,संगणक प्रोग्राम याद्वारे प्रक्रिया करून कार पुढे चालत राहते व सुचवलेल्या DESTINATION वर अचूक व सुरक्षित पोहचवते.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता काय करू शकते हे समजून घेण्यासाठी, या दोन अलीकडील घटनांचा पाहू
1) ड्रेक हा एक प्रसिद्ध रॅपर आहे जो त्याच्या विशिष्ट आवाज आणि शैलीसाठी ओळखला जातो. अलीकडे, ड्रेकच्या शैलीत आणि आवाजात AI वापरून तयार केलेले एक बनावट गाणे इंटरनेटवर चांगलेच व्हायरल झाले, सर्व प्रमुख स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मवर ट्रेंडिंग झाले. हे गाणे खोटे आहे की नाही हे ठरवणे चाहत्यांसाठी कठीण होते. काही तासांनंतर, ड्रेक आणि युनिव्हर्सल म्युझिक ग्रुप, ड्रेकचे संगीत वितरीत करणाऱ्या कंपनीने आक्षेप घेतला आणि स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मने बनावट गाणे काढून टाकले.
2) सोनी वर्ल्ड फोटोग्राफी अवॉर्ड्स हा फोटोग्राफीसाठी महत्त्वाचा आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार आहे. या वर्षी हा पुरस्कार एका जर्मन फोटोग्राफरला देण्यात आला ज्याने नंतर तो फोटो काढला नसल्याचे सांगून तो नाकारला. का ? फोटो DALL-e नावाच्या आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचा वापर करून तयार करण्यात आला आहे. या पुरस्कारासाठी परीक्षक हे त्यांच्या क्षेत्रातील तज्ज्ञ होते तरीही त्यांना हा फोटो खरा नसल्याची कल्पना नव्हती. हे कार्यक्रम संगीत आणि फोटोग्राफीसह सर्जनशील क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वाढत्या क्षमतांचे प्रदर्शन करतात. तथापि, ते AI वापरून तयार केलेल्या सर्जनशील कार्यांच्या सत्यतेबद्दल आणि मालकीबद्दल देखील प्रश्न उपस्थित करतात.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता चे विविध फायदे
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) मध्ये आपल्या जीवनातील विविध क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण फायदे प्रदान करण्याची क्षमता आहे. AI च्या फायद्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- सुधारित कार्यक्षमता: AI प्रणाली मोठ्या प्रमाणावर डेटाचे जलद गतीने विश्लेषण करू शकते, जे निर्णय घेण्याच्या प्रक्रियेस सुव्यवस्थित करण्यात आणि मानवांसाठी वेळ घेणारी कार्ये स्वयंचलित करण्यात मदत करू शकते.
- अचूकता: AI प्रणाली अत्यंत अचूक अंदाज आणि निर्णय घेण्यासाठी प्रोग्राम केल्या जाऊ शकतात, ज्यामुळे उच्च-गुणवत्तेची उत्पादने आणि सेवा, कमी त्रुटी आणि वाढीव सुरक्षा होऊ शकते.
- उत्पादकते मध्ये वाढ : AI काही कार्ये स्वयंचलित करू शकते, ज्यामुळे व्यवसाय आणि संस्थांना उत्पादकता वाढविण्यात आणि ऑपरेशन्स सुव्यवस्थित करण्यात मदत होऊ शकते.
- वैयक्तिकरण: AI वैयक्तिक अनुभव वितरीत करण्यासाठी वैयक्तिक वापरकर्त्याच्या डेटाचे विश्लेषण करू शकते, जसे की सानुकूलित आरोग्य सेवा उपचार किंवा वैयक्तिकृत उत्पादन शिफारसी.
- उत्तम निर्णय घेणे: AI प्रणाली डेटाचे विश्लेषण करून आणि अंतर्दृष्टी आणि शिफारसी देऊन मानवांना अधिक माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करू शकतात.
- सुधारित सुरक्षितता: आरोग्यसेवा, वाहतूक आणि सुरक्षितता यासारख्या विविध संदर्भांमध्ये सुरक्षा धोके शोधण्यासाठी आणि त्यांना प्रतिसाद देण्यासाठी AI चा वापर केला जाऊ शकतो.
- नवीन क्षमता: AI नवीन क्षमता सक्षम करू शकते जे पूर्वी शक्य नव्हते, जसे की स्वायत्त वाहने, व्हॉईस असिस्टंट आणि भविष्यसूचक देखभाल.
तथापि, AI विकास आणि वापराशी संबंधित जोखीम आणि नैतिक विचारांचा काळजीपूर्वक विचार करणे आणि त्यांचे व्यवस्थापन करणे महत्त्वाचे आहे. AI मध्ये आपल्या जीवनातील अनेक पैलू सुधारण्याची क्षमता आहे, परंतु त्याची अंमलबजावणी आणि जबाबदारीने वापर न केल्यास संभाव्य नकारात्मक परिणाम देखील आहेत.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता चे विविध तोटे
कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) मध्ये आपल्या जीवनातील विविध पैलूंवर अनेक फायदे आणण्याची क्षमता आहे, परंतु त्याच्या विकास आणि वापराशी संबंधित संभाव्य तोटे आणि नकारात्मक परिणामांचा विचार करणे देखील महत्त्वाचे आहे. येथे काही मुख्य AI तोटे आहेत.
- बेरोजगारी: AI सिस्टम अनेक कार्ये स्वयंचलित करू शकतात जी पूर्वी मानवांनी केली होती, ज्यामुळे काही क्षेत्रांमध्ये नोकऱ्या जाऊन बेरोजगारी निर्माण होऊ शकते.
- पूर्वाग्रह आणि भेदभाव: AI सिस्टम डेटा सेट आणि निर्णय प्रक्रियांमध्ये पूर्वाग्रह आणि भेदभाव कायम ठेवू शकतात आणि वाढवू शकतात, ज्यामुळे लोकांच्या काही गटांसाठी अयोग्य आणि हानिकारक परिणाम होतात.
- पारदर्शकतेचा अभाव: AI निर्णय घेण्याची प्रक्रिया जटिल आणि समजण्यास कठीण असू शकते, ज्यामुळे व्यक्ती आणि संस्थांना त्यांच्या कृतींसाठी जबाबदार धरणे आव्हानात्मक बनते.
- गोपनीयतेची चिंता: AI सिस्टीम मोठ्या प्रमाणात वैयक्तिक डेटा संकलित आणि विश्लेषण करू शकतात, ज्यामुळे गोपनीयतेबद्दल आणि डेटाच्या संभाव्य गैरवापराबद्दल चिंता निर्माण होते.
- सुरक्षितता जोखीम: एआय सिस्टम योग्यरित्या सुरक्षित नसल्यास सुरक्षा धोके निर्माण करू शकतात आणि सायबर हल्ल्यांना धोका असू शकतात.
- तंत्रज्ञानावरील अवलंबित्व: AI सिस्टीम्सवर अत्याधिक अवलंबनामुळे मानवांमधील गंभीर विचार कौशल्ये आणि निर्णय घेण्याची क्षमता नष्ट होऊ शकते.
- खर्च: AI चा विकास आणि अंमलबजावणी महाग असू शकते, काही व्यक्ती आणि संस्थांसाठी त्याच्या फायद्यांचा प्रवेश मर्यादित करू शकतो.
AI चा विकास आणि वापर समाजासाठी जबाबदार, नैतिक आणि फायदेशीर आहे याची खात्री करण्यासाठी, या संभाव्य AI दोषांचा काळजीपूर्वक विचार करणे आणि त्यांचे निराकरण करणे आवश्यक आहे.
कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या काही मर्यादा
कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या काही मर्यादाही आहेत त्याचा विचार करून भविष्यात वाटचाल करणे खूप आवश्यक आहे.
- नागरी सुरक्षा व लष्करी सुरक्षे संदर्भात 100 % AI वर अवलंबून राहता येत नाही .
- काही भावनिक निर्णय AI घेऊ शकत नाही.
- युद्धा संबंधी काही गोपनीय निर्णय AI पासून लांबच ठेवावे लागतात.
- माहिती योग्य व अचूक अद्यायावत न झाल्यास पूर्वाग्रह माहिती वरून चुकीचे निर्णय AIद्वारे घेतले जाऊ शकतात.
- AI प्रणाली मानवी निरीक्षणासह डिझाइन केल्यास हानिकारक किंवा अनैतिक निर्णय AI घेऊ शकते.
- काही परीस्थित मानवतेच्या दृष्टीने मानव चुकीचे किंवा वाईट निर्णय घेऊ शकतो पण AI नाही!
कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या फायद्या तोट्यांचा व मर्यादेचा विचार केल्यास AI चा सकारात्मक उपयोग करून घेणे खूप महत्त्वाचे आहेच तपण काळाची गरज आहे. इतर प्रगत देशात याचा वापर खूप झपाट्याने वाढत आहे. भारतात अजून म्हणावी तेवढी प्रगती नाही पण याला कारणीभूत इथली आर्थिक दुर्बलता आहे अस मला वाटत. कारण आपली GDP इतर देश्याच्या तुलनेत खूप कमी आहे. पुढील लेखात आपण कृत्रिम बुद्धिमत्ता चा वापर कसा व कुठे होत आहे याबद्दल अधिक माहिती पाहू लेख आवडल्यास LIKE जरूर करा.अधिक माहितीसाठी येथे click करा
